تغذیه ویژه پدربزرگ ها و مادربزرگ ها (3) - وبلاگ خبری گردشگری

به گزارش وبلاگ خبری گردشگری، در قسمت قبل مجله، بحثمان در ارتباط با تأثیر مصرف پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها (مواد قندی- نشاسته ای) در تغذیه سالمندان بود. در این مقاله کمبودهای ویتامینی و املاح شایع در بین سالمندان و عوارض ناشی از این کمبودها مورد آنالیز قرار خواهند گرفت.

تغذیه ویژه پدربزرگ ها و مادربزرگ ها (3)

نویسنده: برلیانت بزرگمهر

مشاور تغذیه و رژیم درمانی

در قسمت قبل مجله، بحثمان در ارتباط با تأثیر مصرف پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها (مواد قندی- نشاسته ای) در تغذیه سالمندان بود. در این مقاله کمبودهای ویتامینی و املاح شایع در بین سالمندان و عوارض ناشی از این کمبودها مورد آنالیز قرار خواهند گرفت.

کمبودهای تغذیه ای که احتمال بروز آنها در سالمندان در حد وسیع تری وجود دارند:

ویتامین های C و A و بعضی از ویتامین های گروه B، ویتامین D، املاحی از قبیل کلسیم، فسفر، آهن و روی.

ویتامین ها:

سالمندان به طور معمول در حد وسیعی در معرض کمبودهای ویتامینی قرار می گیرند. عواملی که موجب کمبود ویتامین ها در سالمندان می شوند، عبارتند از: کم خوری، انتخاب غلط غذایی، کمبود مصرف مواد حاوی فیبر غذایی، عدم یا کمبود مصرف انواع گوشت به علت ترس از افزایش فشار خون یا چربی های خون، عدم مصرف تخم مرغ به دلایل فوق الذکر، استرس و فشارهای روانی که موجب افزایش احتیاج به ویتامین ها می شود. عواملی از قبیل زندگی در اتاق های دربسته و قرار نگرفتن در معرض نور خورشید، اختلال در هضم و جذب و متابولیسم موادغذایی به علت عوارض گوارشی ناشی از سالمندی، مصرف بعضی داروها و تأثیر آنها بر موادغذایی و ایجاد اختلال در کاربرد موادمغذی در بدن، عدم یا کمبود مصرف سبزی های تازه، سالاد و میوه های تازه که غنی از ویتامین می باشند به علت ترس از نفخ و ناراحتی های گوارشی و هم به علت اشکالات دندانی که در جویدن این مواد اختلال ایجاد می کند، بی حوصلگی، افسردگی، نداشتن انگیزه و یا عدم توانایی جسمی جهت خرید، آماده سازی، شستشو و ضدعفونی کردن سبزیجات و مواد گیاهی تازه و در نتیجه عدم تنوع در برنامه غذایی روزانه، دست به دست هم داده و سالمندان را از استفاده از برنامه غذایی صحیح، مناسب و متنوع محروم می کند که یکی از مهم ترین پیامدهای آن، کمبودهای ویتامینی و اختلالات ناگوار و وخیم ناشی از آن است که سلامت سالمندان را در معرض خطر قرار می دهد.

ویتامین A:

این ویتامین که عمدتاً در سلامت مخاط ها و حفظ مقاومت بدن در برابر بیماری ها، سلامت پوست و بینایی مؤثر است، برای افراد سالمند اهمیت ویژه ای دارد و ضروری است حتماً به اندازه کافی در برنامه غذای سالمندان گنجانده شود.

ویتامین A در منابع حیوانی مانند جگر، کره و زرده تخم مرغ وجود دارد. منبع گیاهی این ویتامین که کاروتنوئید نامیده می شود، در سبزیجات دارای برگ سبز و سایر سبزی ها مانند هویج، گوجه فرنگی و میوه هایی مانند زردآلو، طالبی، خرمالو، هلو و آلو موجود است.

سالمندان به علت ترس از افزایش فشارخون و چربی های خون، تمایلی به مصرف منابع حیوانی این ویتامین ندارند. منابع گیاهی آن را هم معمولاً به علت مسائل دندانی و اختلالات گوارشی مصرف نمی کنند.

ضروری است برای پیشگیری از کمبود این ویتامین، منابع گیاهی آن به طور روزانه در برنامه غذایی آنان مصرف شود.

ویتامین های گروه B:

برای دریافت اندازه کافی از این گروه ویتامین ضروری است در ابتدا منابع غذایی آنها را بشناسیم. انواع گوشت شامل گوشت قرمز، جگر، دل، قلوه و گوشت سفید مانند ماهی و مرغ از منابع غنی این ویتامین ها محسوب می شوند. بعلاوه شیر، لبنیات و تخم مرغ و هم غلات با سبوس، جوانه گندم، حبوبات و مغز دانه ها هم جزء منابع خوب ویتامین های گروه B هستند.

از آنجاییکه سالمندان به علت افزایش چربی های نامطلوب خون و فشارخون بالا نمی توانند از گوشت قرمز و امعاء و احشاء استفاده کنند، لذا مصرف ماهی که حاوی ویتامین های گروه B و سایر موادمغذی مفید برای همه افراد به خصوص سالمندان می باشد برای آنان توصیه می شود. از برترین مواد خوراکی که می تواند علاوه بر تأمین ویتامین های گروه B در تأمین سلامت آنان نقش مهمی داشته باشد، جوانه ها به خصوص جوانه گندم و غلات با سبوس است. این دسته از موادغذایی به علت داشتن فیبر بالا می توانند از بروز یبوست در آنان پیشگیری نموده و در ضمنً در سلامت آنان مؤثر باشند.

بعلاوه سالمندان می توانند مصرف حبوبات و مغزدانه های بدون نمک را هم در صورت عدم تحمل، به تدریج و در ابتدا به اندازه کم وارد برنامه غذایی خود بکنند و تدریجاً اندازه آنها را افزایش دهند.

ویتامین C:

این ویتامین هم مانند ویتامین A در افزایش قدرت ایمنی و حفظ مقاومت در برابر بیماری ها مؤثر است. در ضمنً ویتامین C در سلامت سیستم عصبی و آرامش اعصاب، سلامت و طراوت پوست، سلامت و استحکام استخوان ها و دندان ها تأثیر مهم دارد.

این ویتامین عمدتاً در منابع گیاهی موجود است و موادغذایی حیوانی فاقد این ویتامین هستند و یا حاوی مقادیر بسیار کمی از آن می باشند.

سبزی های دارای برگ سبز و سایر سبزی ها مانند گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، فلفل فرنگی و میوه هایی از قبیل مرکبات، توت فرنگی و کیوی از منابع غنی این ویتامین محسوب می شوند. گفتنی است که مواد گیاهی معمولاً مصرف کمی در بین سالمندان دارند، زیرا این مواد احتیاج به جویدن زیاد دارند و در ضمنً به علت دارا بودن فیبر بالا، ممکن است موجب بروز نفخ و سنگینی در دستگاه گوارش بشوند، لذا افراد مسن به علت مسائل خاص این دوران، اکثراً از مصرف مواد گیاهی که منابع غنی این ویتامین می باشند امتناع می ورزند. بعلاوه میوه های حاوی ویتامین C که اکثراً دارای طعم ترش می باشند، ممکن است باعث ترش کردن در آنها بشوند، به اضافه آنکه سالمندان به طور معمول رغبت بیشتری به مصرف مواد شیرین دارند.

برای دریافت ویتامین C کافی ضروری است مواد حاوی این ویتامین را ابتدا به صورت پخته (با پیروی از روش های صحیح طبخ) مصرف کنند و سپس گیاهان خام را به تدریج و در ابتدا به اندازه کم وارد برنامه غذایی خود بکنند و تدریجاً تکرار آن را افزایش دهند. برای پیشگیری از ترش کردن، مصرف آب کافی در فواصل بین غذاهای اصلی می تواند به برطرف این مشکل یاری زیادی بنماید.

ویتامین D:

این ویتامین که به وسیله تابش اشعه مستقیم نورخورشید به پوست، در بدن فراوری می شود، ضروری است برای پیشگیری از پوکی استخوان حتماً به اندازه کافی به بدن افراد مسن برسد. در صورت عدم دسترسی به نور مستقیم خورشید ضروری است از منابع دارویی (قرص یا آمپول) تحت نظر پزشک و با توجه به اندازه و پیشرفت پوکی استخوان استفاده شود.

کلسیم و فسفر:

برترین منابع کلسیم و فسفر، لبنیات هستند. بعضی از سالمندان نسبت به مصرف شیر، عدم تحمل از خود نشان می دهند، این افراد می توانند سایر منابع لبنیات (یعنی ماست، پنیر، کشک و دوغ) را جانشین شیر بکنند. البته برای حفظ سلامت و پیشگیری از افزایش چربی های نامطلوب خون و عوارض قلبی - عروقی باید از انواع لبنیات کم چرب استفاده شود. در ضمنً پنیر چون حاوی نمک زیادی می باشد، ضروری است با قرار دادن آن به مدت چندین ساعت در آب ساده و تعویض مکرر آب، نمک آن کاهش داده شود، زیرا مصرف نمک زیاد به خصوص در افراد مسن موجب افزایش فشارخون و اختلالات قلبی - عروقی می شود و هم به پیشرفت پوکی استخوان یاری می کند.

برای درمان عدم تحمل نسبت به لاکتوز شیر بهتر است در ابتدا به اندازه خیلی کم از آن مصرف شود و به طور تدریجی، به اندازه آن افزوده شود، بدین ترتیب عارضه عدم تحمل درمان خواهد شد.

آهن:

این ماده معدنی تأثیر بسیار مهمی در سلامت انسان به عهده دارد و کمبود آن می تواند لطمات جدی و مهمی بر سلامت شخص وارد سازد. سالمندان احتمال زیادی در ابتلا به کم خونی فقر آهن دارند. نگاهی بر منابع غذایی آهن، علت شیوع بالای این نوع کم خونی را در افراد مسن نشان می دهد. مهم ترین منابع آهن شامل جگر، گوشت قرمز، ماهی و مرغ است. منابع گیاهی آهن که عبارتند از: سبزیجات، حبوبات و مغزدانه ها، جذب خوبی در دستگاه گوارش ندارند و قسمت اعظم آهن موجود در این منابع، بدون استفاده از دستگاه گوارش دفع می شود.

سالمندان به علت ترس از اختلالات قلبی- عروقی، فشارخون بالا و افزایش چربی های خون از مصرف جگر و گوشت امتناع می ورزند. بسیاری از این افراد، هم تمایلی به مصرف ماهی و محصولات دریایی ندارند. منابع گیاهی آهن هم به علت مسائل گوارشی و دندانی ناشی از سن، مورد قبول و مطلوب سالمندان نیستند. از طرف دیگر این گروه سنی به طور معمول در معرض اختلالات گوارشی قرار دارند و قادر به جذب مناسب مواد مغذی، عمدتاً آهن نمی باشند. به این ترتیب کاملاً طبیعی است که سالمندان مبتلا به عوارض ناشی از کمبود آهن بشوند.

روی:

روی ماده معدنی دیگری است که در حفظ مقاومت بدن در برابر عفونت ها و بیماری ها، بعلاوه سلامت پوست، مو و ناخن تأثیر زیادی دارد.

پروتئین های حیوانی مانند انواع گوشت، لبنیات و تخم مرغ، منابع درجه یک روی می باشند. منابع درجه دو روی هم شامل پروتئین های گیاهی از قبیل حبوبات، غلات و مغزدانه ها است.

سالمندان به دلایلی که گفته شد از منابع روی هم مانند آهن نمی توانند به خوبی و به طور کامل استفاده کنند.

آب:

کمبود مصرف آب هم از عواملی است که سلامت سالمندان را دچار اختلال می کند. دو عارضه مهمی که به علت کمبود مصرف آب در این گروه رخ می دهد، کاهش کارآیی، احساس ضعف و سستی و خستگی و هم بروز یبوست در آنان است که عوارضی ناراحت کننده و مزاحم می باشند.

با توجه به نکات فوق درمی یابیم که سالمندان ممکن است در معرض اختلالات و بیماری های مختلفی قرار گیرند. در شماره آینده به ادامه مطلب می پردازیم.

منبع: نشریه دنیای تغذیه، شماره 108

منبع: راسخون